การสอบไล่ภาค 2 ปีการศึกษา 2551
ข้อสอบกระบวนวิชา LAW3009 กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ว่าด้วยมรดก
คำแนะนำ ข้อสอบเป็นอัตนัยล้วน มี 4 ข้อ (คะแนนเต็มข้อละ 25 คะแนน)
ข้อ 1 นายดำกับนางแดงเป็นสามีภริยากันโดยไม่ได้จดทะเบียนสมรส มีบุตรชายหนึ่งคน คือ นายเอ โดยนายดำได้เลี้ยงดูนายเอเป็นอย่างดี และให้ใช้นามสกุลของตน พร้อมกับส่งเสียให้ได้เรียนหนังสือจนกลายเป็นนักเขียนนามปากกาทอง นายเอมีนางบีเป็นภริยาที่ชอบด้วยกฎหมาย มีบุตรหนึ่งคนคือ เด็กหญิงเค นายเอได้ไปทำสัญญาเช่าบ้านของนายเขียวอยู่อาศัย โดยการเช่าได้ทำเป็นหนังสือและจดทะเบียนต่อพนักงานเจ้าหน้าที่เป็นเวลา 3 ปี และได้นำครอบครัวไปอาศัยอยู่ด้วย เนื่องจากนายเอเป็นนักเขียน จึงได้มีสำนักพิมพ์ดอกเห็ด มาติดต่อขอซื้อลิขสิทธิ์นวนิยาย เรื่อง สะใภ้ลูกทุ่งจากนายเอ โดยสำนักพิมพ์ดอกเห็ดตกลงให้ค่าตอบแทนปีละ 6 หมื่นบาท ต่อมานายเอตายลงเพราะตรากตรำทำงานหนักเกินไป
จงวินิจฉัยว่า สิทธิตามสัญญาเช่าบ้านและสิทธิในลิขสิทธิ์ของนายเอจะเป็นมรดกตกทอดแก่ทายาทอย่างไรหรือไม่ ถ้าเป็นมรดก ทายาทแต่ละคนจะได้รับส่วนแบ่งหรือได้รับสิทธิอย่างไรบ้าง โดยใช้หลักกฎหมายประกอบการวินิจฉัย
ธงคำตอบ
มาตรา 138 ทรัพย์สิน หมายความรวมทั้งทรัพย์ และวัตถุไม่มีรูปร่างซึ่งอาจมีราคาและอาจถือเอาได้
มาตรา 1546 เด็กเกิดจากหญิงที่มิได้มีการสมรสกับชาย ให้ถือว่าเป็นบุตรที่ชอบด้วยกฎหมายของหญิงนั้น เว้นแต่จะมีกฎหมายบัญญัติไว้เป็นอย่างอื่น
มาตรา 1599 เมื่อบุคคลใดตาย มรดกของบุคคลนั้นตกทอดแก่ทายาท ทายาทอาจเสียไปซึ่งสิทธิในมรดกได้แต่โดยบทบัญญัติแห่งประมวลกฎหมายนี้หรือกฎหมายอื่น
มาตรา 1600 ภายใต้บังคับของบทบัญญัติแห่งประมวลกฎหมายนี้ กองมรดกของผู้ตายได้แก่ทรัพย์สินทุกชนิดของผู้ตาย ตลอดทั้งสิทธิหน้าที่และความรับผิดต่างๆ เว้นแต่ตามกฎหมายหรือว่าโดยสภาพแล้วเป็นการเฉพาะตัวของผู้ตายโดยแท้
มาตรา 1629 ทายาทโดยธรรมมีหกลำดับเท่านั้น และภายใต้บังคับแห่งมาตรา 1630 วรรคสอง แต่ละลำดับมีสิทธิได้รับมรดกก่อนหลังดังต่อไปนี้ คือ
(1) ผู้สืบสันดาน
(2) บิดามารดา
คู่สมรสที่ยังมีชีวิตอยู่นั้นก็เป็นทายาทโดยธรรม ภายใต้บังคับของบทบัญญัติพิเศษแห่งมาตรา 1635
มาตรา 1630 ตราบใดที่ทายาทซึ่งยังมีชีวิตอยู่ หรือมีผู้รับมรดกแทนที่ยังไม่ขาดสายแล้วแต่กรณีในลำดับหนึ่งๆ ที่ระบุไว้ในมาตรา 1629 ทายาทที่อยู่ในลำดับถัดลงไปไม่มีสิทธิในทรัพย์มรดกของผู้ตายเลย
แต่ความในวรรคก่อนนี้มิให้ใช้บังคับในกรณีเฉพาะที่มีผู้สืบสันดานคนใดยังมีชีวิตอยู่หรือมีผู้รับมรดกแทนที่กันแล้วแต่กรณี และมีบิดามารดายังมีชีวิตอยู่ ในกรณีเช่นนั้นให้บิดามารดาได้ส่วนแบ่งเสมือนหนึ่งว่าเป็นทายาทชั้นบุตร
มาตรา 1633 ทายาทโดยธรรมในลำดับเดียวกันในลำดับหนึ่งๆ ที่ระบุไว้ในมาตรา 1629 นั้น ชอบที่จะได้รับส่วนแบ่งเท่ากัน ถ้าในลำดับหนึ่งมีทายาทโดยธรรมคนเดียว ทายาทโดนธรรมคนนั้นมีสิทธิได้รับส่วนแบ่งทั้งหมด
มาตรา 1635 ถ้าลำดับและส่วนแบ่งของคู่สมรสที่ยังมีชีวิตอยู่ในการรับมรดกของผู้ตายนั้น ให้เป็นไปดังต่อไปนี้
(1) ถ้ามีทายาทตามมาตรา 1629(1) ซึ่งมีชีวิตอยู่หรือมีผู้รับมรดกแทนที่แล้วแต่กรณี คู่สมรสที่ยังมีชีวิตอยู่นั้นมีสิทธิได้ส่วนแบ่งเสมือนหนึ่งว่าตนเป็นทายาทชั้นบุตร
วินิจฉัย
สิทธิตามสัญญาเช่าบ้านของนายเอ ซึ่งเป็นผู้เช่านั้น ตามกฎหมายถือเป็นสิทธิเฉพาะตัวของผู้เช่า ตามมาตรา 544 สิทธิตามสัญญาเช่าย่อมเป็นอันสิ้นสุดลงเมื่อผู้เช่าตายไม่เป็นมรดกที่จะตกทอดแก่ทายาท (ฎ. 1008/2537)
ส่วนสิทธิในลิขสิทธิ์ ได้ค่าตอบแทนปีละ 6 หมื่นบาท ถือว่าเป็นสิทธิในทรัพย์สินอย่างหนึ่งทั้งกฎหมายก็บัญญัติให้สิทธิดังกล่าวนี้โอนให้แก่กันได้โดยทางมรดก จึงถือเป็นมรดก ตามนัยบทบัญญัติมาตรา 1600 ประกอบมาตรา 138 ตกทอดแก่ทายาทของนายเอ ตามมาตรา 1599 ดังนี้คือ
1 เด็กหญิงเค ซึ่งเป็นบุตรชอบด้วยกฎหมายของนายเอ มีฐานะเป็นผู้สืบสันดาน ตามมาตรา 1629(1) จึงมีสิทธิรับมรดก
2 นางแดงเป็นมารดาที่ชอบด้วยกฎหมายของนายเอ เพราะมารดาย่อมเป็นมารดาที่ชอบด้วยกฎหมายของบุตรเสมอ ตามมาตรา 1546 จึงมีฐานะเป็นทายาทโดยธรรม ตามมาตรา 1629(2) แม้นางแดงจะเป็นทายาทในลำดับถัดลงไป แต่ทางกฎหมายก็บัญญัติให้บิดามารดาที่ยังมีชีวิตอยู่มีสิทธิรับมรดกโดยได้ส่วนแบ่งเสมือนหนึ่งว่าเป็นทายาทชั้นบุตร ตามมาตรา 1630 วรรคสอง
ส่วนนายดำเป็นบิดาที่ไม่ชอบด้วยกฎหมายของนายเอ เพราะนายดำกับนางแดงมิได้จดทะเบียนสมรสกัน จึงไม่มีฐานะเป็นทายาทโดยธรรม ตามมาตรา 1629(2) แม้นายดำจะรับรองว่านายเอเป็นบุตรโดยพฤติการณ์ด้วยการเลี้ยงดูเป็นอย่างดี ให้ใช้นามสกุลและส่งเสียให้ได้เรียนหนังสือ ตามมาตรา 1627 แต่ผลของการรับรองดังกล่าว กฎหมายเพียงแต่บัญญัติให้บุตรนอกกฎหมายที่บิดารับรองถือเป็นผู้สืบสันดานเหมือนกับบุตรที่ชอบด้วยกฎหมาย มีสิทธิรับมรดกของบิดาเท่านั้น หาได้บัญญัติให้ถือว่าบิดาที่รับรองนั้นเป็นบิดาโดยชอบด้วยกฎหมายไม่
(ฎ. 525/2510) นายดำจึงไม่มีสิทธิรับมรดกของนายเอ
3 นางบี ซึ่งเป็นภริยาที่ชอบด้วยกฎหมาย มีสิทธิรับมรดกในฐานะทายาทโดยธรรมที่เป็นคู่สมรส ตามมาตรา 1629 วรรคท้าย โดยมีสิทธิได้รับส่วนแบ่งเสมือนหนึ่งว่าเป็นทายาทชั้นบุตร
ดังนั้นสิทธิในลิขสิทธิ์ได้ค่าตอบแทนปีละ 6 หมื่นบาท เป็นมรดกตกทอดแก่ทายาทโดยธรรมทั้ง 3 คน คือ เด็กหญิงเค นางแดง และนางบี โดยได้รับคนละ 2 หมื่นบาทต่อปี ตามมาตรา 1633
สรุป สิทธิในลิขสิทธิ์เป็นมรดก และเด็กหญิงเค นางแดง และนางบี มีสิทธิได้รับมรดกคนละ 2 หมื่นบาท